سنت های ما ایرانیان همه بر پایه سلامتی ست و در هر یک راز های زیادی نهفته است.
مطالبی که می خوانید همه از زبان مادر بزرگوارم بیان شده که سالهای زیادی در حدود 30 سال کرسی ذغالی بر پا می داشته است. برای همه مادران عزیز و اصیل ایرانی که همواره تلاش می کردند که خانواده خود را در صحت و سلامت در محفلی گرم نگه دارند آرزوی سلامتی و عمر با عزت داریم.
نمای داخلی کرسی
سینی بزرگ مسی که منقل پر از ذغال و خاکستر در آن قرار داشت، کفگیر آهنی با دسته ای بلند برای باز کردن روی ذغالها که گرمای بیشتری داشته باشد و یک انبر کوچک آهنی برای برداشتن ذغال برای چاق کردن گاه و بیگاه قلیون طبیعی وجود داشته است.
آن موقع ها دیگ های سنگی حاوی غذا را بر روی خشت آب ندیده ای که همیشه بر روی ذغالها قرار داشت می گذاشتند.
خشت داغ زیر کرسی
این خشت همیشه داغ بود و نگهداری آن در زیر کرسی هم حکمت داشت به این صورت که: برای رفع دردهای قاعدگی زنان، درد های عضلانی و استخوانی در ناحیه کمر و پاها، این خشت را در حوله ای نخی می پیچیدند و فرد بر روی آن می نشست تا بهتر شود.
چنگک یا قلاب کرسی
در زیر سقف کرسی « درست زیر رویه اصلی کرسی » یک یا دو قلاب محکم آهنی آویزان بود که به آن ها چَنگَک گفته می شد.
از این قلاب ها برای آویزان کردن دیگ های مسی غذا استفاده می شد، به این ترتیب که:
غذای غالب افراد، آن روزها آش یا آبگوشت بود، که در دیگ های مسی بر روی اجاق نیم پخته می شد و بعد آنرا به چنگک کرسی
می آویختند تا غذا به آرامی بپزد.
چاله کرسی
در زمان قدیم در منازل بزرگ و سنتی ایرانی اتاقی که قرار بود کرسی در آن بنا شود گودالی وجود داشت این گودال چاله کرسی نامیده می شد.
این چاله در فصول گرم سال بدون استفاده و پر از خاکستر کرسی سال قبل بود.
در فصول سرد سال در چهار طرف چاله کرسی قالیچه های مخصوص پهن می شد و بعد کرسی گذاشته می شد.
معمولا ذغال را مستقیم در چاله کرسی می ریختند و هر هفته یکبار خاکستر اضافه حاصل از سوخت ذغال ها را از آن بیرون می آوردند و دوباره ذغال نو در آن می ریختند.
این اتاق معمولا در وسط دو اتاق دیگر بود تا هوای سرد بیرون به آن نفوذ کمتری داشته باشد.
جای تاسف دارد که معماری قدیم و اصیل ایرانی در خانه های هم اکنون ما، کلا از یاد برده شده و جای آن با معماری دگرگونی که شبیه هیچ جای دنیا نیست پرشده است.
نمای بیرونی کرسی
لحاف و تشک ها بر اساس اندازه کرسی دوخته می شد.
در مناطق کوهستانی جنس لحاف و تشک کرسی از پشم و پنبه و در مناطق شمالی کشور فقط از پشم بود.
ملافه لحاف و تشک کرسی همیشه کاملا نخی بود و هیچ گاه از پارچه های نایلونی یا مخلوط مواد پرلون استفاده نمی شد.
لحاف کرسی کل پایه کرسی و تشکها را پوشش می داد و روی این لحاف یک لحاف کوچکتر و روی آن یک چادر شب پهن می شد، این رویه یا ملافه ای بود از جنس چلوار نخی سفید یا از جنس مخمل با رنگهای گرم « قرمز، عنابی، نارنجی، گل بهی، بنفش » که زیبایی خاصی به کرسی می داد.
روی این رویه زیبا یک سینی بزرگ مسی که به اصطلاح به آن «« مَجمَعِه »» گفته می شد، قرار داشت، این سینی لب طُّره ای «« دالبری »» بود و همه خوراکی هایی که آن زمان در پای کرسی میل می شد را با ظرفهای کوچک در این مجمعه می گذاشتند.
در قسمت پشت تشک ها هم پشتی برای تکیه زدن قرار داشت، این پشتی گاه دو تا سه متکای لوله ای بود با پارچه ترمه و ملافه های سفید گلدوزی شده و گاه رختخواب پیچی که در آن تعدادی بالش بسته شده بود. تجسم نمای زیبای کرسی ذغالی در دل ما شورانگیز است و پر تمنا …
آتش زنک
امروزه اگر بخواهیم ذغال را آتش بزنیم باید از ژل آتش زا و یا کمی نفت استفاده کنیم، ولی در قدیم در طی ماه های گرم سال که اهل خانواده به باغ ها و دشت ها سر می زدند و تفریح می کردند، همزمان به جمع آوری شاخه های باریک درختان هم می پرداختند.
و همچنین پوست چوبی گردو، بادام، فندق و پسته و گاهی حتی خوشه های انگوری که برای سرکه انداختن استفاده می شد را در انباری های منازل جمع می کردند.
زمانی می خواستند ذغال ها را برای کرسی آماده کنند، مقداری از این آتش زنک ها را زیر ذغال ها می گذاشتند و آتش می زدند و با شعله ملایم این آتش زنک ها ذغال سرخ می شد.
این کار دو حُسن داشت:
1. بوی حاصل از سوخت این خاشاک بسیار دلپذیر بود.
2. ذغال به آرامی سرخ می شد و زود به خاکستر تبدیل نمی شد.
آماده سازی ذغال کرسی
هر ساله مردم در شهرهای سرد سیر، در ماههای شهریور و مهر ذغال مصرفی برای شش ماه سرد خود را آماده می کردند.
متاسفانه سالهای زیادی از ذغال درخت بلوط برای کرسی ها استفاده می شد متاسفانه از این لحاظ که درختان بلوط کهنسال را می بریدند و برای ذغال استفاده می کردند و این از بین رفتن دشت بلوط ایرانی را در پی داشت.
خاک ذغال را در تشت مسی بزرگی می ریختند و با آب چاه خمیر می کردند. سپس خمیر خاک ذغال را با کاسه های کوچک مسی قالب زده و روی زمین خاکی پهن می کردند تا خشک شوند. سپس در سِیزان چوب جمع آوری می شد.
زمانی که کرسی بنا می شد، ابتدا ذغال های قالبی خاک ذغال و بعد ذغال درشت در وسط منقل و بعد ذغال های ریز دور آن قرار می گرفت، خاکستر نرم هم دور تا دور این ذغالها را محافظت می کرد تا گرما حفظ شود.
دود و بوی ذغال برای اهل خانه، هدیه اش سلامتی بود و نفسی گرم گرم …
خواص کرسی
در هوای سرد و فصول سرد سال مواد زائد و اخلاط مزاحم بدن به علت سنگینی در خون به سمت پایین بدن متمایل می شود.
این جمع شدن خون غلیظ در قسمتهای کمر، ران ،باسن ، پاها می باید با گرمایی غیر از گرمای لباس ها، رقیق و به جریان بیفتد.
یکجا ماندن خون غلیظ، فرد را مستعد سکته خواهد کرد. از این رو حکیمان کرسی را اختراع کردند تا این مشکل به آرامی و در طی شبانه روز حل شود.
زمانی که فرد در آخر روز زیر کرسی می نشیند. گرما از سمت پاها کم کم به قسمت کمر و باسن می رسد و این گرما خون غلیظ و مانده دراین نواحی را گرم و به جریان می اندازد.
یکی دیگر از خواص کرسی این است که محفل خانوادگی حفظ می شود. البته این مورد بیشتر در زمان قدیم مصداق داشته است که شب نشینی ها در فصل سرد سال دائما در زیر کرسی برگزار می شد و همه افراد خانواده زمان خوردن شام و بعد از آن در یک مکان به صحبت می پرداختند و در این بین از غذاها و تنقلات مخصوص فصل « کشمش و نخودچی، گردو، بادام، انجیر خشک، انواع آلو و آلوچه، برگه زردآلو و هلو و سیب و به و انار … » استفاده می کردند.
خاصیت دیگر کرسی ذغالی صرفه جویی زیادی بود که در استفاده از سوخت و حفظ گرما در طول شبانه و روز می شد.
کرسی ذغالی طبیبی بی زبان بود برای روح و جسم اهل خانه …
کرسی برقی
امروزه بدلیل وسعت کم منازل، جمع آوری و نگه داری وسایل کرسی ذغالی برای ما امکان پذیر نیست و به همین دلیل از کرسی برقی استفاده می کنیم.
برای بر پا داشتن کرسی برقی به یک میز و یک کرسی برقی و تعدادی لحاف یا پتو نیاز داریم.
لحاف یا پتو از دو یا چهارطرف میز انداخته می شود تا گرمای کرسی محفوظ بماند.
استاد روازاده استفاده از کرسی برقی را برای همه افراد در زمستان توصیه می کنند و تاکید ایشان بر این است که هوای اتاق نباید گرم باشد تا تنفس در هوای خنک بهتر صورت بگیرد و در عوض کمر و پاها در زیر کرسی گرم باشد.
کرسی برقی برای بیماران با غلبه بلغم، افراد با دردهای مفاصل؛ استخوانی و عضلانی و رماتیسمی ها و اکثر بیماری های سرد تاکید می شود. کرسی های برقی معمولا به صورت اتوماتیک کرسی را گرم می کنند و این به صرفه جویی در مصرف برق کمک می کند. می توانیم با بر پا داشتن کرسی برقی و نمایی همانند کرسی های ذغالی قدیم در خانه هایمان زیبایی و گرمی و آرامش را به همه اهل خانه هدیه کنیم.